Човечкиот дух и душа

Човечкиот дух и душа

Старец Тихон

Душата ја сочинува пониската страна од внатрешниот живот, а повисоката ја сочинува духот, кој е од Бога и претставува богослична, рамноангелска сила – онаа која што е карактеристична црта на човекот.

Ние обично велиме: „душа“. А во суштина би требало да велиме душа – дух или дух – душа. Земајќи го зборот „душа“ во смислата дух – душа, јас никако нема да кажам дека таа е со исто потекло како и животинската душа, зашто духот е од Бога; земајќи ја пак одвоено од духот, јас го велам точно тоа. Кога Бог го создавал човекот, најпрвин од земјата го образувал телото. Што претставувало тоа тело? Глинен гулаб или живо тело? Претставувало живо тело – во лик на човек со животинска душа. Потоа Бог вдахнал во него Дух Свој и од животното станал човек – Ангел во човечки лик. Како тогаш што се случило, така луѓето настануваат и денес. Душите се раѓаат од родителите или се ставаат во луѓето по пат на природното раѓање, а духот го вдахнува Бог, Кој е секадеприсутен. И не разбирам, зошто за тоа би се вознемирувале?! Кога ќе речете дека човекот е животно, дали мислите само на месото или на целиот негов живот? Секако, на целиот живот, со животинската душа. А кога на тоа додавате „разумна“, што со тоа означувате? Тоа да, иако човекот е од една страна исто што и животните со животнска душа, од друга страна тој е неспоредливо над животните, зашто има разум – (грч) „нус“, што во потполност одговара на зборот „дух“. Зборот „разумно животно“ е исто што и зборот „одухновено животно“.

Светите отци разлкуваат – дух, душа и тело. Антониј Велики, Исак Сирин, Ефрем Сирин и други. Тие не кажуваат какви се особините на нашите души. Но, споредувајќи го она што свети Антониј го пишува за родовите не живите созданија, јас напѓам дека по неговото сфаќање нашата душа има иста природа како душата на животните.

Според свети Антониј нашата душа е на ист ранг со душите на животните. Тоа што нас нè одликува, тоа е умот, кого јас го нарекувам дух... Сè што тој зборува за умот, јас го препишувам на духот... и го изразувам со речиси исти зборови, тврдејќи заедно со него дека вистински човек и е оној кој живее по духот – што свети Антониј го изразува со зборовите: по умот.

... Душата - како духовно битие – не е пројава на некои други сили, како други на небото, туку е самостојна, посебна личност, слободно – разумна, чија нормална состојба е општење со Бога, Кој при создавањето ù искажал почит со Својот Лик.

Во човекот треба да се разликуваат душа и дух. Духот содржи Боженствено чувство – совест и со ништо не може да се задоволи освен со жедта за бесконечното. Тоа ја претставува онаа сила која во човекот е вдахната при создавањето. Душата е нижа сила или дел од таа иста сила, која е одредена да ги води делата од земниот живот. Таа е како животинската душа, но возвишена заради соединувањето на духот со неа. Соединувајќи се со животинската душа, Боженствениот дух ја извел на степен на човечка душа. И човекот станал двоен: едно го влече горе, а друго – долу. Кога човекот се држи до својот чин, тој живее со духот, то ест, се раководи со страв Божји: слуша совет и го бара она повисокото. А кога подлегнува на нагоните на нижата душа, тој излегува од својот чин, мислејќи дека она за кое духот жеднее ќе го пронајде меѓу другите ствари. Ова не му оди од рака, па се крши и заморува. Духот тука е како затвореник во окови, се наоѓа во служба на варвари – похотните страсти. Ниту тој самиот може да се задоволи, ниту може да им удоволи на страстите, иако им допушта бескрајно да се шират. Зошто животните потреби кај животните се во своја мера, додека кај човекот, кога ќе се предаде на сетилноста, сетилните потреби немаат мерки и граници? Таа прекумерност им ја предава духоткој паднал во нивно ропство; а духот со таа прекумерност се обидува да ја задоволи својата жед за бесконечнста, по чиј образ е создаден и во која е единственото негово богатство.

За што и да размислуваш, секогаш ќе дојдеш до заклучок дека човекот поседува дух чиј вистински живот е во Бога. Само таму тој наоѓа мир, таму е неговиот рај и ветената земја.

Што е главно кај човекот, телото или душата? Душата е главна. Кога душата е жива, жив е и човекот. А кога умираат, што умира – душата или телото? Телото, а душата останува жива.

Ние имаме два тасови – дух и тело – кои се претекнуваат еден со друг. Телото – кон погубување, а духот – кон спасение... ова се однесува и на храната, и сонот другите угодности. Направете телото да почувствува дека е над нив – цврста рака. Штом телото ослаби, духовното чувство ќе оживи. Во тој поглед премногу значи да не се допушти раслабување, сите делови да се држат „во став мирно“ преку внатрешно напрегање на мускулите . Ова многу ù поборствува на бодроста на духот и ù помага на душата да стои во трезвено расположение.

... Природата на душите и ангелите не може да биде материјална. Но, една работа е природата, а друга – обликот на постоење. Кој не сака да ја прифати душата со обвивка, тој нека ја фопушта оваа обвивка, но покрај природата на душата, која мора да биде духовна. Допуштајќи обвивка – фина, етеричeн, ќе добие форма и ќе остане задоволен.

… Знајте дека сè она што се прави по потреба, без склоност – не нанесува штета на душата.

Постои природна душевност и телесност, а постои и неприродна. Последната сета се изразува преку страстите. Гасејќи и искорнувајќи ги страстите, вие ќе ја чистите душевноста – телесноста и ќе ја враќате во природната состојба. Тогаш таа ќе се одухотвори. Сево ова го устројува благодатта Божја, но и со наши напори. Главно е: да се жалиме себеси...

Нашиот дух со благодатта Божјасе обновува во силата за спротивставување на стремежите на душата и телото кон земјата. Кај христијанинот – тој е веќе обновен. Но, невниманието кон него и неговото дело прават земното да успева да нè заведе и како магла да ни го скрие небото. Најдобар начин да се зајакни нашиот дух во неговата борба со душата и телото кога овие тежнеат кон земјата, е сеќавањето на исходот на душата и Судот кој потоа ќе следи, кога ќе биде решена нашата судбина.

Сите ние сме и по своето назначување должни да бидеме храмови Божји... Световниците, обземени со своите суетни грижи, тоа го забораваат или заглушуваат во себеси, додека монасите и монахињите точно за тоа и почнуваат да живеат особен начин на живот, да би (на дело) го покажале она што апостолот го објавува за нас.

… И веи ќе станете храм каде што престојува Бог... Ѕид на тој ваш храм е – трпението; престол – срцето благодарно на Бога, пеење – сите ваши чувства кон Бога: верата, надежта, предаденоста на Неговата света волја и секоја молитва; диригент во тој хор е – благоумниот дух, кој собира и изведува песни во непрестајно богомислие...

... Пребивањето на душата со Господа или посетувањето на душата од страна на Господа, во што е сета суштина на внатрешното делување, не зависи од нас. Господ ја посетува душата, таа постои со Него, и се радува пред Него, и се грее со Него. А штом Господ од неа се оддалечи, таа се опушта и никако не е во состојба Посетителот на душата да го врати кон себе. Заминувајќи, Господ ја храни душата, а се случува да заминува и казнувајќи ја, не заради надворешните дела, туку заради нешто што внатре примила. Кога Господ заминува хранејќи ја душата, тогаш штом таа заплаче, Тој брзо ќе се врати. А кога заминува казнувајќи ја, нема брзо да дојде – не додека таа не стане свесна за гревот, додека не се покае, не исплаче и не ја издржи епитимијата.

Стравот Божји, смирението, внимавањето на себе и на Господа, неизгасливата ревност за спасение, несожалувањето себеси и слично – сè ова претставува несомненнак дека душата е жива и дека багодатта Божја е со неа.

Како изгледа вашата душа? Ако не се колебате во верата и ако имате тврда одлучност да барате спасение, тогаш вашата душа несомнено стои на страната на светлоста.

Душата треба да се храни со вистини, одредувајќи секој ден одредено време за молитвено вдлабочување во христијанските тајни... Се работи во тоа вистината да биде примена во срцето, да го исполни и да се распламта во него. Тоа значи дека душата ја вкусила вистината; а ако ја вкусила вистината, тогаш и се напоила со неа.

Кој ќе пази на вашата душа, ако не сакате вие самите? Навечер преиспитајте ги чувствата на вашето срце од тој ден и строго судете за себе. Казнувајте се заради неисправност и извршувајте ја казната.

Душата која што не е испитана со страдања, за ништо не е погодна.

Свети Јован Златоуст вели дека тоа (телото) на земјата душевно затоа што се оживува со само со душата. А по воскресението ќе биде духовно, затоа што нема да биде престојувалиште само на душата, туку на душата исполнета со Дух. И на земјата, вели тој, душата го има Духот, но Тој не ù е секогаш својствен, зашто понекогаш се одгонува со нечисти мисли, чувства и дела; а таму Тој во потполност ја исполнува. Пота свети Златоуст додава: а можеби (телото) после воскресението се нарекува духовно затоа што ќе биде полесно, пофино и поподвижно.

Бог ù суди на душата по она што зависи од неа самата, а не под она над кое таа нема власт. Во срцето држете ја намерата да не отстапувате од Господа и Тој тоа ќе го прими како добро дело.

Јас... се држам до мислењеточ дека тогаш кога душата се растројува, покрај растројството на нејзиниот орган – телото, духот останува здрав, и таму, подлабоко од свеста, сè повеќе и повеќе созрева во оној правец во кој созревал кога тоа растројство му се случило.

Духот е бодар, а телото слабо. Но кога е духот бодар, слабоста на телото нема големо влијание. Духот бодар, тоа е ревноста за спасение – автохтона сила која го совршува нашето спасение, во она што при тоа се бара од наша страна.

Духовната колебливост – тоа е наш заеднички дел. Треба да се трпи, предавајќи ја својата судбина во рацете Божји. Едно секогаш нека биде грижа – секогаш да се биде со Господа. Во секоја прилика треба да Му се обраќате директно Нему, Нему да Муги откривате маките на својата душа и да се молите да ве избави, ако е тоа Негова волја.

Без сеќавање на Бога, без страв Божји, без љубов кон Бога душата не може да се задоволи.

Може да се смета (и јас така мислам), дека душата и Ангелот се – духовни по природа, но облечени во фино етерично тело; а дека се тело по природа – така не може да се размислува.

Сфаќањето според кое кога некој живо се појавува и стои пред очите на умот, дека тоа значи дека бара за него да се помолиме, е исправно... Добро е така да се постапува... Постои општење на душите, и душата на душата ù пренесува вест.

Овде на земјата исто така стануваат пројави на општење помеѓу душите, во кое душата на душа, според поговорката ù пренесува вест. Слични взаемни дејства можат да се допуштат и помеѓу живите и умрените, то ест, со оние кои си отишле. Во писмата за тоа „Што е духовниот живот“, укажано е на општата стихија – етерот. Преку неа, дејствата од една душа на друга можат да преминуваат како електричната струја преку телеграфска жица. Телеграфскиот апарат тука е срцето...

... Ангелите и душите имаат после создавањето фина облога или тело, со чие посредство стојат во општење со телесниот материјален свет.

Душата не добива битие од телото, туку заедно со телото – затоа да би живеела со него. А смртта ги разделува. И чудесно е како душата ќе живее без телото, кога навикнала да живее со него. Раздвојувањето на душата од телото е казна и таа мора да се почувствува. Покрај своето тесно општење со Господа, светителите таа неудобност малку ја чувствуваат или не ја чувствуваат воопшти.

... Кај животните постои нешто налик на дејствата на нашата душа, а кај нас нешто налик на дејствата на животните... Животните имаат душа, но животинска (анимална). А човековата душа е човечка, повозвишена, како и самиот човек. Животните имаат свое место, а човекот свое. Созданијата Божји се така распоредени, секој повиско ред да ги содржи во себе силите на пониските, а освен нив има и свои сопствени, кои се својствени на неговиот ред и го карактеризираат. Во светот и неговата структура треба да се разликуваат, освен стихии, уште и систем сили распоредени на скала, кои одат од пониски кон повисоки. Најниска сила е онаа што делува во мртвата природа и чии највисоки органоци се појава на хемиско соединување и кристализација. Над таа сила стои силата на растот, која во своја власт ги држи и силата на кристализација и силата на хемиско соединување. Над силата на растот стои животната сила, која во своја власт ги држи и силата на растот, и силата на кристализација, и силата на хемиско соединување. Над животно – душевната сила е – силата на човечката природа, која во своја власт ги држи сите пониски сили и дејствува преку нив.

Чудесно е тоа жто ние имаме нешто заедничко со животните. Постои нешто заеднички и со билките: зашто исхраната и растот на телото се работа на силата на растот; но што од тоа да се заклучи? Ништо, освен дека секој има свое место.

Во човекот треба да се разликуваат душа и дух (духот е највисок дела на душата кого Светите Отци го нарекуваат око на душата). Духот содржи чувство Боженствено – совест и особина со ништо да не може да се задоволи. Тој е сила која на човекот во лице му е вдахната при создавањето. Душата е пониска сила, или дел от таа сила, наменета за водење на работите од земниот живот. Таа е од ист ранг како и душата на животните, но е возвишена заради соединувањето на духот со неа. Духот од Бога, соединувајќи се со анималната душа, ја возвел на степен на човечка душа. И човекот станал двосилен. Едно го влече горе, а друго долу. Кога човекот се држи во својот чин, тој живее со духот, то ест, се раководи со страв Божји, ја слуша совеста и го бара повисокото. А кога ќе подлегне на нагоните на нижата душа, тогаш го напушта своето место (излегува од својот чин), и мисли дека меѓу работите ќе го пронајде она што духот го сака. Тоа не му оди од рака, па се заморува и жалости. Духот тука е како затвореник во окови, се наоѓа во служба на варварин – похотните страсти. Тој самиот не може да се задоволи, ниту може да им удоволи на страстите, иако им допушта безгранично да се разлеваат. Зошто жиотните потреби кај животните се сите во своја мера, додека кај човекот, кога ќе се предаде на сетилноста, сетилните потреби немаат мерки и граници? Таа прекумерност им ја пренесува духот кој допаднал во ропство кај нив; со неа духот се обидува да ја задоволи својата жед за бесконечното, по Чиј образ е создаден и во Кого единствено е неговото богатство.

Што е душата? Она што останува... помеѓу телото и духот, тоа ù припаѓа на душата и го сочинува нејзиниот живот.

... На душата ù се дадени потреби, а за нивно задоволување се дарувани сили во кои е навестен и начинот за нивното задоволување.

Што окото видело, сликата на тоа веднаш ја забележува образно и ја составува во сеќавање, како во некаква архива.

Потребата или страста, кога е поттикната и не сакајќи ги наведува мислите на предметите со кои може да биде задоволена и како да го приковува вниманието за нив, исто како што и обратно – сликата на страстен предмет солно ја вознемирува страста.

Покрај грешникот се наоѓа чувар кој го поставува сатаната и кој го следи и помрачува, полнејќи му ја главата со страстни слики.

Самиот тек на мислите излегува од душата и се раководи по нејзините закони.

Разумот создава податоци, составува поими, судови и заклучоци или изведува воопштување, ја одредува и развива мислата.

Дугот, кој нам секогаш ни е својствен како главна сила, созерцавајќи Го Бога како Творец и Промислител, ја привлекува и душата во таа невидлива и безгранична област.

Сеќавањето и вообразувањето создаваат цели повести со кои го соблазнуваат човекот, а им се приклучува и ѓаволот, па така станува цела војска непријатели кои се спротивставуваат на добрите цели на оној кој ревнува на свое исправување и усовршување.

Вистинското смирување на мислите претставува дар Божји; но тој дар не се дава без голем личен труд. Но, само со сопствени напори ништо нема да постигнете. И Бог ништо нема да ви даде ако не се потрудите со сите сили. Тоа претставува непроменлив закон.

Во светот се појавил човек, кој поседувал тросилен живот: духовен, духовно – телесен или душевен и телесен.

Соединет со телото, духот е поставен да служи во големиот свет Божји: да не живее во Бога тој самиот, туку преку себе и сео материјално да го воведе во општење со тој Боженствен живот.

Кога е пресечено живото општење со Бога, пресечен е и дотекот на Божествените сили. Духот препуштен сам на себе веќе не можел да биде господар на душата и телото, туку се повлекол и им се потчинил. Над човекот завладеала душевноста, а преку душевноста – телесноста и човекот станал душевен и телесен.

Чистиот ду се движи со Бога. Тој духовно прима потткнувања Божји и соодветно на нив се устројува и делува.

Чувствувате расејаност во мислите – треба да се загрижете. Тоа е многу опасно. Ѓаволот сака да ве натера во било каква стапица и таму да ве погуби. Мислите почнуваат да блуднеат после смалувањето на стравот и ладењето на срцето.

... На вниманието секогаш треба да муу се додава расудување, како на потребен начин би било испитано што се случува внатре и што се бара однадвор. Ништо без внимание и расудување. Од каде да се земе расудувањето? Од совеста, просветена со познанието на Божјата волја, соопштена во Евангелието и апостолските посланици.

За мислите да не би блудствувале, треба да се задобија такво чувство, во срцето непрестано да се биде со Бога... тогаш нема да има место за помисли од страна.

... Старицата вистина вели дека за воздржување на умот од лутање корисно е предметот да се замислува сликовито... Тоа може... Но бесмислено е да се врзуваме само за слика. Господ сега е во слава, седи од десната страна и сите светии се околу Него. Тоа може да се замисли. Но подобро е да се помине без слики, зашто силата на вообразувањето е груба. Подобро е само да се стои со вера дека Господ е блиску, отколку да го замислуваме. Старицата се навикнала и на сликата на распнатиот Господ кај неа се слила со молитвата на срцето, која тука е најважна. Тоа што старицата се задлабочува во молитвата дотаму да заборави сè друго, тоа навистина е милост Божја, заради нејзиното смирение без кое ова не би ù било дадено...

Разумот – тоа е созерцанието... Внатрешната молитва не станува без созерцување, кое и е вистинско набљудување на Бога пред себе. Созерцанието исто така се поврзува со богомислието. Богомислието е наљудување на светите тајни кои ни ги покажува Бог – постоењето на светот, неговото чување, промислувањето, домостројот на воплотувањето, спасението на секого и крајот на сè – кое понекогаш е пропратено со расудување и размислување, а понекогаш е само набљудување.

Богомислието е длабоко размислување за домостројот на спасението или воопшто за било кој поединечен предмет кој влегува во неговиот состав. Штом се пробудите, истиот час разгледајте сè – од создавањето до второто доаѓање, Судот и решавањето на судбините на сите луѓе. Тоа трае кратко... И држете ја молитвата додека не се соберете. Земете потоа еден предмет и вдлабочете се во него, додека не го обземе вашето срце... Тогаш во таква состојба правете молитва... И така цел ден... Соединувајте богомислие со молитва...

Никој освен Господ не може човекот да го научи на вистинско познание на себеси.

ЗА МАЈКАТА БОЖЈА

ЗА МАЈКАТА БОЖЈА

Старец Силуан

Кога душата е во љубовта Божја, о, колку е се благопријатно. Но, и при љубовта Божја постои тага. Колку е поголема љубовта, толку е поголема и тагата. Божјата Мајка никогаш не згреши ниту со една помисла, и никогаш не ја изгуби благодатта. Но, и Таа многу тагуваше. А кога стоеше под Крстот, Нејзината тага беше неизмерна како океан, а маките на Нејзината душа беа неспоредливо поголеми од маките на Адам по изгонувањето од рајот, затоа што и Нејзината љубов беше неспоредливо поголема, отколку неговата. Таа остана жива, само заради тоа што ја крепеше силата Господова. Оти Господ сакаше Таа да го види Неговото Воскресение и по Неговото Вознесение да остане на земјата за утеха и за радост на Апостолите и на новиот христијански народ.

Ние не можеме да ја достигнеме полнотата на љубовта на Божјата Мајка, и затоа не можеме целосно да ја сфатиме Нејзината тага. Нејзината љубов беше совршена. Таа неизмерно Го љубеше Бога и Својот Син. Но, Таа и луѓето ги љубеше многу силно. И што ли преживуваше Таа, кога тие љубени луѓе и чиешто спасение до крај го сакаше, Го распнуваа Нејзиниот Возљубен Син?

Ние не можеме да го сфатиме тоа, затоа што во нас има малку љубов спрема Бога и спрема луѓето.

Колку што љубовта на Мајката Божја беше безмерна и недостижна, толку и Нејзината тага беше неизмерна.

0, Пречиста Дево Богородице, кажи ни нам, на Твоите деца, како живеејќи на земјата Го љубеше Својот Син и Бог, како се веселеше Твојот дух во Бога, Спасителот Твој? Како го гледаше Неговото прекрасно лице и каква беше твојата помисла дека тоа е Оној, Кому со страв и со љубов Му служат сите небесни сили?

Кажи ми, што чувствуваше Твојата душа, кога во Своите раце Го држеше прекрасниот Младенец? Како Го воспитуваше? Колку Те болеше душата, кога заедно со Јосиф три дена Го бараше во Ерусалим? Какви ли маки преживуваше Ти, кога Господ беше предаден на распнување, умирајќи на Крстот?

Кажи ни колкава беше Твојата среќа заради Воскресението, или како тагуваше Твојата душа по Вознесението Господово?

Нашите души копнеат да дознаат каков беше Твојот живот со Господа на земјата. Но, Ти не посака тоа да се запише, туку со молчание ја покри Својата тајна.

Господ и Божјата Мајка излеаја врз мене многу милост и направија со мене многу чуда, но не сум во состојба со ништо да им возвратам за толку големата љубов.

Со што ќе и возвратам на Пресветата Владичица, што не се згнаси од мене заради моите гревови, туку милостиво ме посети и ме вразуми? Јас не Ја видов Неа, но Светиот Дух ми даде да ја познаам преку Нејзините зборови, исполнети со благодат. И се радува мојот дух, и копнее душата моја по Неа со љубов, така што и самото призивање на Нејзиното Име му е мило на срцето.

Еднаш, кога бев млад послушаник, се молев пред иконата на Божјата Мајка, и Исусовата молитва влезе во моето срце, почнувајќи сама да се произнесува. Друг пат пак, во црквата слушав читање од пророштвата на Исаија, и при зборовите: "Измијте се и ќе бидете чисти" (Иса. 1,16), помислив: "Можеби Божјата Мајка некогаш згреши, макар и со мисла". И чудесно, во моето срце, заедно со молитвата гласот јасно прозбори: "Божјата Мајка никогаш не згреши, дури ни со мисла". Така, Светиот Дух во моето срце сведочеше за Нејзината чистота. Но, за време на земниот живот, кај Неа постоеше некоја нецелосност и безгрешни грешки заради несовршенството. Тоа се гледа од Евангелието, кога Таа, враќајќи се од Ерусалим, не знаеше каде е Нејзиниот Син. И потоа, заедно со Јосиф три дена Го бараше (Лука 2, 44-46).

Мојата душа е во страв и во трепет кога размислувам за славата на Божјата Мајка. Мојот ум е мал и моето срце е бедно и немоќно, но душата е радосна и копнее да напише, барем неколку зборови за Неа.

Мојата душа се плаши да ја допре, но љубовта ме тера да не ја скривам благодарноста за Нејзиното милосрдие.

Божјата Мајка не допушти да се запишат ниту Нејзините мисли, ниту Нејзината љубов спрема Нејзиниот Син и Бог, ниту страдањата на Нејзината душа при распнувањето, затоа што ние не сме моќни да го сфатиме тоа. Бидејќи Нејзината љубов спрема Бога е посилна и поогнена од љубовта на Серафи-мите и на Херувимите, Нејзе и се восхитуваат сите небески сили на ангелите и на архангелите.

Иако животот на Божјата Мајка како да е покриен со свето молчание, Господ на нашата Православна Црква и даде да знае дека Таа со Својата љубов го закрилува целиот свет. Во Светиот Дух ги гледа сите народи на земјата, и подобно на Својот Син ги сожалува, милувајќи ги сите.

О, кога би знаеле колку Пресветата ги љуби сите што ги чуваат Христовите заповеди, и колку тагува и жали заради тврдокорните. Јас го искусив тоа врз себеси. Верно, ја зборувам вистината пред лицето на Бога, Кого Го знае душата моја: со духот ја знам Пречистата Дева. Јас не ја видов Неа, но Светиот Дух ми даде да Ја познаам Неа и Нејзината љубов спрема нас. Да не постои Нејзиното милосрдие, јас одамна ќе загинев. Но, Таа посака да ме посети и да ме вразуми за да не грешам. Таа ми рече: "Мене ми е непријатно да го гледам она што го правиш". И Нејзините зборови се тивки, кротки. Тие дејствуваат врз душата. Изминаа повеќе од четириесет години, но мојата душа не може да ги заборави тие милозвучни зборови. И не знам со што ќе и возвратам јас грешниот, за толкавата љубов спрема мене неблагочестивот. И како ќе и благодарам на Благата, Милостива Мајка Господова.

Верно, Таа е нашата Застапничка пред Бога, и самото Нејзино Име ја радува душата. Но, и сето небо и сета земја се радуваат во Нејзината љубов.

Чудесни и несфатливи нешта! Таа живее на Небесата и непрестајно ја гледа славата Божја, но не не заборава нас бедните, и со Своето милосрдие ги штити, сета земја и сите народи.

И Неа, Пречистата Своја Мајка ни ја дарува Господ. Таа е нашата радост и нашата надеж. Таа е нашата Мајка по дух. И блиска ни е според човечката природа. И секоја христијанска душа исполнета од љубов, копнее по Неа

Пеколот - состојба на нељубов!

Пеколот - состојба на нељубов!

Фјодор М. Достоевски

Отци и учители, јас мислам: “Што е пеколот?” Судам вака: “Пеколот, тоа е страдање и товар кога веќе не можеш да љубиш”.

Еднаш, во бесконечното битисување, кое не може да се измери ни со времето, ни сo просторот, на некое духовно битие , кога се појавило на земјата, му била дадена способност да си каже само на себе: “Јас постојам и јас љубам”. Еднаш, само еднаш, даден му беше миг љубов дејствувачка и жива, и со тоа земен живот, а со него времиња и рокови.

Па што се случило? Тоа среќно битие го отфрли тој неоценив дар, не го оцени, не го засака, го погледна навредливо и остана без чувства! И кога таков отишол од земјата, го видел лоното Авраамово, и беседел со Авраам, како што нам ни е кажано во приказната за богатиот и Лазар; го набљудувал рајот, и можел да оди кон Господа; но баш со тоа и семачел, што до Господа отишол без љубов, и што дошол во допир со оние кои го љубеле, а тој не ја прифатил нивната љубов. Тогаш видел јасно, и си рече: “Сега имам знаење, ама колку силно и да љубам, во љубовта моја не може да биде никаков подвиг, ниту било какво пожртвување,бидејќи довршен е земниот живот ; и нема да дојде Авраам макар со капка жива вода (то ест, повторување на дарот на земниот живот, претходниот и дејствениот) да го разлади пламенот на мојот копнеж за љубов, со кој сега горам, а сум го презрел и одбивал на земјата; нема повеќе живо, ниту веќе ќе има време! Иако сега би бил готов и животот свој да го дадам за другите, сега веќе не е можно, бидејќи помина оној живот кој можеше во љубов на жртва да се принесе, и сега е бездна меѓу оние со живот и ова битие”.

Се говори за материјален пеколен пламен: не ја испитувам оваа тајна, ама мислам: кога и би постоел материјален пламен, со него навистина би можеле да се зарадуваат бидејќи, така мислам, во материјалното мачење макар на еден миг би можеле да ја заборават пострашната духовна мака. А да се одземе духовната мака, не е можно , бидејќи тоа мачење не надворешно, туку внатрешно. А кога би се можело да се одземе, мислам дека мачениот би станал уште понесреќен. Бидејќи, ако праведниците од рајот, гледајќи ги нивните маки, би им простил и би ги повикале кај себе, љубејќи ги неизмерно, со тоа би им ги зголемиле маките, бидејќи уште посилно би го разбудиле во нив пламенот на копнежот за дејствувачка и благородна љубов, која сега за нив е веќе неможна, во стравот на своето срце јас меѓутоа мислам дека баш свесноста за таа неможност најпосле би им послужила како олеснување; бидејќи, примајќи ја љубовта на праведните а не можејќи да одговорат на неа, тие, во покорност на неа, и во дејство на нејзината смиреност, би ја нашле најпосле како некој образец онаа делатна љубов која фа занемариле додека биле на земјата, и како некое дејство на неа слично…

Жалам, браќа и другари мои, што не умеам да го кажам, ова јасно. Но тешко на оние кои самите себе се уништиле на земјата, тешко на самоубијците! Мислaм дека од нив никој не може да биде понесреќен. Грев е, ќе ни се рече, за таквите да му се молиме на Бога; и Црквата наизглед нив ги отфрла, но јас мислам во тајноста на мојата душа: дека би требало, и дека може да се помолиме на Бога и за нив! Па нема Христос да се разлути на љубов! За таквите јас во себе целиот мој живот сум се молел, а и сега секој ден се молам.

О, ги има оние кои и во пеколот остануваат горди и свирепи, покрај сто неоспорно знаење и набљудување на неотсапливата и неизбежна вистина; ги има и страшни, кои сосема се здружиле со сатаната и со неговиот горд дух. За нив пеколот е нешто доброволно и ненаситно; тоа се доброволни маченици. Бидејќи тие сами себе се проколнале, проколнувајќи го Бога и животот. Се хранат со својата злобна гордост, како кога гладен во пустина би почнал да ја цица од телото својата сопствена крв. Но, вековечно ненаситни, тие и простувањето го одбиваат; Бог кој ги повикува,го проколнуваат, на Бога живиот не може да гледаат без омраза, и бараат да го нема живиот Бог, Бог да се уништи Себе и сите Свои творби. Тие вечно ќе горат во огнот на својот гнев, копнеејќи за смрт и небитие. Но, нема да добијат смрт…

ПОВЕЌЕ СЕ ПЛАШИМЕ ОД ЛУЃЕТО ОТКОЛКУ ОД БОГА

ПОВЕЌЕ СЕ ПЛАШИМЕ ОД ЛУЃЕТО ОТКОЛКУ ОД БОГА

Не треба да се грижиме за надворешната слава, туку своите погледи да ги управуваме кон Единствениот Бог. Бидејќи не само што на нас погледнуваат ангелите, туку уште пред нив Оној Кој ни ги заповедал подвизите не погледнува. Оние кои се подвизуваат во очите на Бога, а потоа бараат слава од луѓето, оставајќи го она поголемото, се трудат да стекнат помалку и со тоа си навлекуваат голема казна. Се е испревртено од причина што се што правиме го сообразуваме со луѓето; од оваа причина завладеал хаос со целата вселена; во добрите дела Божјото благоволение не го сметаме за ништо, туку сакаме поддршка од луѓето слични на нас, како што и во лошите дела, исто така, не Го гледаме Него, туку се боиме од луѓето. А тие луѓе, заедно со нас, ќе излезат на Суд и никако не ќе можат да ни помогнат; Бог, на Кого сега не му обрнуваме внимание, ќе ни изрече пресуда. Пред очите на луѓето никој нема да се осмели да прави прељуба зашто, колку силно и да се разгори похотта, силата на страстите се победува со срамот пред луѓето; а пред Божјите очи, не само што се блудничи и се прави прељуба, туку луѓето се осудуваат да прават уште потешки гревови. Ние им се потчинуваме на луѓето и нив ги правиме свои господари; и многу од она што на тие владетели им се чини лошо, иако во самата работа не е лошо, ги избегнуваме од таа причина. Така, на пример, живеењето во сиромаштво на многумина им се чини срамно, така што ние го избегнуваме сиромаштвото, не од причина што сами сме во тоа уверени, туку затоа што на нашите господари тоа им се чини срамно, а ние од нив се плашиме. Да бидеш богат, прочу-ен, славен и почитуван ни се чини вредно, а ние се трудиме тоа да го постигнеме, повторно не навлегувајќи во суштината на работата - дали тоа навистина е добро туку покорувајќи се на мислењето на нашите господари. Луѓето се наши господари; народот е наш строг управител и суров тиран. Нему не треба да му се наредува ние да го слушаме: за нас е доволно да знаеме што сака тој и ние веднаш му се умилкуваме. Бог секојдневно испраќа закани и вразумувања, но ние не го слушаме. Како да се избавам, ќе си речеш, од овие свои господари? Така што ќе постапуваш побла-горазумно од нив, што ќе продираш во суштината на работата, што нема да обраќаш внимание на мислењето на луѓето, што пред се, ќе се научиш дека во делата што се навистина срамни да не се плашиш од луѓето, туку везден да бидеш со будно око, и што во добрите дела, исто така, ќе очекуваш венци од Него. Но како ова да се постигне? - ќе речеш. Размисли што е човекот, а што е Бог, кого го оставаш и кон Кого прибегнуваш - и набрзо ќе постигнеш се. Човекот заедно со тебе е потчинет на ист грев, на ист суд и на иста казна: „Човекот е како здив; дните негови одминуваат како сенка" (Пс. 143:4), неговите судови не се сигурни туку му е потребно повозвишено раководство; човекот е „земја и пепел" (I Мој. 18:27), и кога ќе почне да фали, честопати тоа не го прави искрено и вистински туку воден од угодувањето, или од омразата, и кога ќе почне да обвинува и да куди, и тоа га прави од исти побуди. Но, Бог не прави така; напротив, Неговата пресуда е нелицемерна и Неговото просудување е чисто. Зошто тогаш Го оставаме единиот вистински Наградодавач? Човечката пофалба нема да ни донесе никаква полза, а ако на Бога му бидат угодни нашите дела, Он нас и овде ќе не прослави и во денот што доаѓа ќе не удостои со неизречиви добра.

Човечката природа после падот

Човечката природа после падот

Падот во грев

Престапувајќи ја заповедта, прародителите ја повредиле и расипале нашата природа, која расипана и повредена ја предале и на своето потомство, то ест на целиот човечки род.
Откако преку насладите е извалкано срцето, преку желбите се валка волјата, а преку одлучувањето и пронаоѓање средства учесник во таа валкаштина станува и разумот; на крајот практично и сите сили на телото стануваат пронижени со гревот; и челиот човек стана грешен.
Разрешените гревови кои не се поновени, на Судот не се споменуваат.
За гревовите кои се веќе исповедани и разрешени говорете: „Постоеја, но сум се покајала и добила разрешување“
Гревот исповедан,. Оросен (со солзи) и омразен се брише од сите книги во кои се запишува – од книгата на правдата Божја, од книгата на нашата природа, од книгата на нашите контакти со видливиот и невидливиот свет. Така тој повеќе не се споменува на Судот. Имајќи го тоа во предвид, својата душа треба секогаш, не смалувајќи го чувството на грешност, да се надахнува со надежта за спасение. Сите наши гревови ГОспод во Своето Тело ги вознел на дрво (Крст) и таму го искинал нивниот ракопис.
... Во кој и вид да се појавува лошото, штом ќе биде забележано, треба да се стане и да се бори. Еве главни методи на борбите: да се препознае непријателот во злото кое се појавило, да се расрдиме, да се собере сила и да се јурне призовувајќи Го Господа Спаситенот во помош, а потоа да се поновува таа работа додека злото не исчезне и душата не се смири... Потребна е енергија, храброст и трпение.
Скрушеноста на срцето и неумолливото самоосудување секогаш ни се на располагање, но сепак, ни мерата не треба да се заборава.
Кај претходното ваше станување од гревовен сон, благодатта забележливо делувала во вас и не ви допуштала да ги почувствувате напорите на обновувањето. Сега ќе биде поинаку... Вашиот сопствен напор треба да претходи – без милост и деспотски – а благодатта ќе го покаже своето дејство кога ќе се изморите од напори и кога нема да знаете што правите...
Опростувањето на гревовите н се дава по наши заслуги, туку по милоста на Човекољубивиот Бог, Кој секогаш е спремен да простува, штом некој ќе Му се обрати со покајание. Недостоен за простување човекот не го прави големината и мноштвото на неговите гревови, туку само непокајаноста. Штом сте се скрушиле и покајале, веќе на небото ви се досудува простување, а во моментот на исповедта таа небесна одлука ви се објавува.
Ракописот на сите гревови човечки Господ Спасителот на Своето Тело го вознел на Крстот и таму го искинал. Примената на тој акт на безгранично милосрдие кон секој поединец се одвива и остварува преку Светата Тајна Покајание. Оној што добил разрешување од страна на духовниот отец, станува невин пред лицето на правдата Божја.
Слабоста на верата во ова и недостатокот на надеж во помилување, ги произведува нашиот непријател. Нема наши гревови без негов наговор. Од нив тој создава ѕид помеѓу Бога и нас. Покајанието и исповедта го рушат тој ѕид. Знаејќи ја силата на оваа Тајна, дека таа ги уништува сите негови напори во врска со пропаста на оние што грешат, ѓаволот својствено се труди да ја пресече нејзината плодотворност – па или сосема одвојува од неа или поттикнува неверување во нејзината сила и безнадежност кога станува прашање за добивањето простување преку неа.
Свети Тихон тврди дека непријателот кога намамува на грев наговорува: не плаши се, Бог е милосрден, а кога ќе доведе до грев тогаш душата ја вознемирува и ја криши со страв, велејќи: за тебе нема спасение.
Господ се одвраќа од грешниците кои грешат и остануваат во гревот, не мислејќи да се поправат. А кога Му се обраќаат со покајание, со желба да се променат и ветување дека тоа ќе го направат, тогаш господ ги остава сите праведници, се завртува кон грешниците кои му се обраќаат и ги милува.
Ретко се случува некој да падне одеднаш; падот обично почнува од нешто мало – од помисли и благи наклонетости... па се зголемува сè до желба за грев... после која брзо се доаѓа до пад во грев.
Каде се душите на грешниците кои не успеале да се оправдаат? На некое место, кое за нив го одредил Праведниот Судија. После смртта, се случува поединечен суд на кој се одредува судбината на грешникот... Но конечното решение на нивните судбини ќе следи на сеопштиот Страшен Суд. Дотогаш тие само го чекаат тој страшен момент... се ужасуваат и страдаат од тоа.
Гревовите се сметаат израмнети со добри дела кои им стојат напротив или со соодветно покајание.
Нашите гревови се големи, многу големи. Но нема грев кој би го надвладеал милосрдието Божјо. Опростувањето на гревовите не се дава по наши заслуги , туку по милоста на Човекољубивиот Бог, Кој секогаш е подготвен да прости, штом некој Му се обрати со покајание. Недостоен за простување не прават големината или мноштвото гревови, туку само непокајаноста.
Под дејството на разрешување од духовниот отец гревовите веднаш се простуваат. Но нивната трага останува во душата и измачува. Во мерата на подвизите и противењето на гревовните повици, тие траги се бришат, а заедно со нив се смалува и споменатото измачување. Кога трагите потполно ќе се избришат – тогаш и на мачењето е крај. Душата станува уверена дека ù се простени гревовите.
Ќе ви кажам како настанува гревот. Еве како оди искушението:
1) Во мислите се појавува зло или очите ќе видат нешто што предизвикува лоши мисли. Тоа е наговорување или насрдување. Тука нема ништо грешно, зашто и едното и другото напаѓаат неволно. Ако истиот час се спротивставите, штом сфатите дека тоа е лошо и се обратите на Господа, сте направиле она што е потребно – духовен подвиг. Но ако не се спротивставите и почнете да се премислувате не противајќи се на злото и не мразејќи го, тогаш тоа веќе не е во ред. Душата наседнала. Тука уште нема грев, но направен е првиот чекор кон него... Но ако некој го обземе таа помисла и тој почне да мисли и мисли за неа, ќе го направи и вториот чекор кон гревот.
2) Вниманието кон злата помисла ив впуштае во разговор со неа. Тука како што реков, грев сеуште нема, туку му се поставува темел.
3) Трет момент на падот во гревот е – сочувствувањето (наклонетоста) кон таа зла помисла, кога е пријатно да се размислува за тоа и кога самото дело е пријатно. Тое е повеќе од грев, но него самиот сеуште го нема. Во прашање е нечистотија. Се случува сочувствувањето да избие одеднаш – спонтано.
4) Четврт момент на падот во грев е приклонувањето на волјата, зла желба, иако се уште не конечна. Тука грев постои, зашто делото е доброволно. Со чувствата не може секогаш да се владее, но желбата е во наша власт. Сето тоа сепак не е вистински грев, туку само предворје кон него.
5) Петти момент е согласноста на грев или одлуката да се изврши, Тоа е вистински грев, само внатрешен. Набрзо потоа се јавува и
6) грев на дело... Тоа е вистински пад, погубен за душата, со губење на благодатта и потчинување на власта на ѓаволот.
Ете така... одбивајте ги помислите, не стапувајќи во разговор со нив, веднаш гушете го сочувството, уништувајте ги желбите... Тоа е сета борба... Се случува помислата, сочувството и желбата да се појават сите во ист момент... Ништо... Во тој случај сите тие се како наговор... А борбата се состои во тоа, сите заедно веднаш да се прогонат.
Сочувствувањето , кога нема да се прогони туку остави, значи согласување на нечистотијата. Согласувањето е – внатрешен грев, кој се очистува со исповед.
Чувството е грешно кога на него ќе се согласат, кога го задржуваат и аспалуваат; кога пак неволно се пробива во душата, а душата го нејќе и се напрегнува да го исфрли, тука грев нема, туку во прашање е добра борба. Се случува заедно со чувството одеднаш да се појави и сочувството, а душата штом го забележи, веднаш да се наоружа против него. Ни тука нема грев. Сочувстото е грешно кога ќе му се допушти да завладее во душата, а се знае дека е лошо.
Грешното дело се одвива вака: мисла, чувство и сочувство, согласност, одлука или избор, и дело. Кој ја прогонува мислата... останува чист. Од чувството и сочувството почнува грешноста, во мерата на согласноста. Каде што нема согласност, нема ни грев.
Добар одговор ќе има онок кој, иако свесен за мноштвото гревови, е уверен дека заради покајание му се опростени... Таа увереност е – крајна граница на покајните напори на земјата.

Св. Теофан Затворник